مرحوم علامه سید منیرالدین حسینی الهاشمی

فلسفه شدن اسلامی

شکل‌گیری شخصیت علامه حسینی الهاشمی در همراهی علمی و عملی با نهضت الهیِ امام‌خمینی‌

مرحوم علامه سید منیرالدین حسینی الهاشمی، در بيستم‌ آبان‌ماه‌ ۱۳۲۲ در شيراز به‌ دنيا آمد. ایشان فرزند ارشد حضرت آیت‌الله‌العظمی سید نورالدین حسینی‌ الهاشمی بود؛ مرجعی عالیقدر در استان فارس و جنوب ایران که از سابقین و پیشتازان فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی در اعلای کلمه اسلام و مذهب حقه جعفری طی سال‌های ۱۳۰۵ تا ۱۳۳۵ محسوب می‌شد و برای پیشبرد اهداف الهی و مترقی خود در ظلمات ستمشاهی، «حزب برادران» را که متشکل از هَیأت عزاداری مذهبی بود، تأسیس کرد. پس از رحلت مشکوک آن فقیه مجاهد و با آغاز نهضت حضرت امام خمینی قدس‌سره الشریف، مرحوم علامه سید منیرالدین حسینی الهاشمی که در بیتی جلیل‌القدر و آگاه و عالم به زمان پرورش یافته بود، تداوم راه پدر خود را در همراهی با قیام حضرت امام و تبعیت از آن قائد عظیم‌الشأن دید و در زمره‌ شاگردان و علاقه‌مندان امام خمینی قرار گرفت. لذا هنگامی که حضرت امام(ره) در درس ولایت فقیه در سال ۱۳۴۸ از فضلای جوان خواست تا به تبیین ابعاد حکومت اسلامی بپردازند، این استنصار فکری از سوی ابرمردی که در قله معارف حوزوی از جمله فقه، اصول، کلام، عرفان و فلسفه قرار داشت، آن استاد فرزانه را به تأمل عمیق پیرامون خلأها و نیازمندی‌های علمی انقلاب اسلامی واداشت و عزم او را برای پی‌گیری تمام‌وقت این مساله به عنوان اولویت اصلی در همه تلاش‌های علمی و تحقیقاتی جزم کرد.

به همین دلیل بود که آن فقید سعید، همزمان با طرح پاسخ‌های جدید به شبهات فلسفی و اقتصادیِ برآمده از مارکسیسم از یک‌سو و جمع‌بندی نوین از روش اجتهاد فقهای عظام شیعه و دفاع مبتکرانه از این میراث سلف صالح به‌عنوان تنها راه فهم صحیح دین در عصر غیبت از سوی دیگر، به مقابله با افکار التقاطی و تمایلات روشنفکری پرداخت و با دفاع استدلالی از حضور دین در صحنه‌ قیام و حکومت و نقد و بررسی علمی پیرامون فلسفه‌ دموکراسی غربی و شرقی، تکیه به این نسخه‌ها را برای تشکیل حکومت اسلامی مردود شمرد. با پیروزی انقلاب اسلامی و در پی انتخاب آن استاد فرزانه به‌عنوان نماینده مردم شیراز در مجلس خبرگان قانون اساسی، ایشان موفق شد حاصل مجاهدت‌های علمی خود در پیش از انقلاب اسلامی را در قالب قانون اساسی پیشنهادی که به آن مجلس ارائه کرد، در معرض خبرگان ملت قرار دهد و کمیسیون‌های مجلس خبرگان قانون اساسی را به عرصه هماوردی خود با روشنفکران غرب‌زده و جهت‌دهی به سایر نمایندگان انقلابی آن مجلس برای مقابله با پیچیدگی‌های کارشناسی مادی در تدوین قانون اساسی تبدیل نماید. در جریان این صف‌بندی فرهنگی، علامه سید منیرالدین حسینی الهاشمی به انفعال ادبیات حوزه در برابر کارشناسی غربی و شرقی پی برد و علی‌رغم تأکید بر قوت حوزه‌های علمیه در «حکم‌شناسی»، ضعف ادبیات تخصصیِ آن را در عرصه «موضوع‌شناسی» موضوع بررسی و اهتمام خود قرار داد و تفکیک حکم از موضوع را موجب انزوای دین در عرصه اداره‌ کشور و خطر و مانعی بزرگ در برابر «اجرای احکام نورانی فقه» ـ که از سوی امام‌خمینی به عنوان فلسفه تشکیل حکومت اسلامی عنوان شده بود ـ ارزیابی کرد.

آن اندیشمند بزرگ به حق و با تأسی به بنیانگذار جمهوری اسلامی، فقه محمد و آل‌محمد را سرمایه‌ اساسیِ جامعه‌ شیعه می‌دانست که محصول آن در رساله‌های عملیه فقهای شیعه به عنوان احکام کلیه در دسترس مکلفین قرار گرفته و از سوی دیگر، تیزبینانه متفطن به این واقعیت بود که حکومت اسلامی برای تحقق این احکام در زندگی اجتماعی، باید آنها را بر موضوعاتی تطبیق دهد که از سنخ موضوعات مستنبطه (مانند نماز، روزه، حج و….) یا موضوعات عرفی و بدیهی (مانند آب مطلق، خون و…) نیستند بلکه آنچه متن حیات اجتماعی را شکل داده، موضوعات تخصصی، مرکب، چندبُعدی و پیچیده‌ی برآمده از تمدن مدرن (از قبیل بانک، شرکت و….) است. به همین دلیل، نحوه تطبیق احکام و التزامات کلیه در رساله‌ها بر موضوعات تخصصی و کاربردی در زندگی عینی بشر، همواره در معرض خطا و اشتباه و یا انحراف قرار خواهد گرفت و این انحراف، زمانی شدت خواهد گرفت که این موضوعات نوین و مدرن به‌صورت مستقل از غایات آن بررسی شود و به‌جای ملاحظه آنها در یک سیستم و رابطه آن با مبنای سیستم و عوامل و متغیرها و اهداف آن، به‌صورت بُریده و تجزیه‌شده لحاظ گردد و هر یک از ابعاد و اجزای موضوع نیز تحت یک عنوان کلی و مفهوم انتزاعی مندرج شود. این بصیرت و هوشیاری علامه سید منیر‌الدین حسینی الهاشمی، آن مرحوم را به ضرورت تولید «منطق موضوع‌‌شناسی» (یا منطق انطباق) رهنمون ساخت و با رد پیشنهادات مختلف برای تصدی مناصب اجرایی، بر رفع این نیاز علمی در جهت تحقق آرمان حضرت امام مبنی بر پیاده‌سازی احکام اسلام متمرکز شد و ظرف چند سال تلاش پژوهشی، موفق به تأسیس این منطق گشت که این دستاورد عملاً موجب «تئوریزه‌شدن فقه» در نظام اجتماعی می‌شود.

علامه حسینی الهاشمی؛ بنیانگذار «فلسفه‌ی چگونگی اسلامی»

تعلق عمیق علامه سید منیرالدین حسینی الهاشمی به آرمان‌های حضرت امام و عدم مسامحه و اهمال در جهاد فرهنگی، باعث شد تا آن مرحوم در این دستاورد بزرگ (تولید منطق موضوع‌شناسی) ـ که حقاً ظرفیتی بالاتر از تلاش‌های امروزین جامعه‌ علمی کشور برای تحقق اسلام در رفتار نظام دارد ـ متوقف نشود زیرا با تولید منطق انطباق، مسأله‌ای اساسی‌تری به نام «هماهنگی منطق‌ها» (یا فلسفه منطق‌ها) در مقابل او قرار گرفته بود. به عبارت دیگر آن استاد فرزانه در مرحله دوم از فعالیت‌های علمی خود، نسبتِ بین «منطق انطباق» (ابزار جلوگیری از خطا در انطباق احکام کلی بر موضوعات برخاسته از تمدن مدرن) و دو منطق موجود در عرصه معارف حوزوی را موضوع دقت‌های بنیادین خود قرار داد: «منطق صوری» که ابزار جلوگیری از خطا در تفکر بود و بکارگیری آن، اعتقادات حقه را نتیجه می‌داد و «منطق فهم از خطابات» که در علم اصول فقه تبلور یافته بود و به عنوان ابزار جلوگیری از خطا و انحراف در فهم بیانات شارع مقدس، استنباط قاعده‌مندِ احکام عملی را میسر می‌ساخت. واضح بود که هر یک از این منطق‌ها بر اساس ضرورت‌های عینیِ متفاوت از یکدیگر تولید شده بودند؛ ابتدا برای مقابله با حمله ملحدین به اعتقادات مسلمین، منطق صوری و فلسفه توسط اندیشمندان مسلمان بکار گرفته شد و در ادامه، علم اصول برای مقابله با قیاس، استحسان و استصلاح و فهم صحیح از بیانات شارع در عصر غیبت تدوین گردید و منطق انطباق نیز برای پیاده‌سازی احکام کلی رساله‌های عملیه در نظام جمهوری اسلامی تولید شده بود. اما این ضرورت‌های عینی نمی‌توانست یک هماهنگی علمی و انسجام تئوریک به این سه منطق ببخشد و آنها را براساس یک مبنای نظری به وحدت برساند و چنین خلأ قطعا موجب ناهماهنگی در رفتار و عمل نظام اسلامی می‌شد. از این‌رو، علامه سید منیرالدین حسینی الهاشمی در ابداعی بی‌نظیر به بحث از «فلسفه‌ی منطق» پرداخت و با طی یک سیر پژوهشی طولانی و پیچیده، به نقد و نقضِ «اصالت وجود» و «اصالت ماهیت» (در فرهنگ انتزاعی)، «اصالت ربط» (در فلسفه هگل) و «اصالت تعلق» (در فلسفه حاکم بر علوم کاربردی) همت گماشت و ضعف هر یک از این مبانی در تفسیر از «حرکت» و اصول عام آن (وحدت و کثرت، زمان و مکان، اختیار و آگاهی) و بالتبع ناتوانی آنها در هماهنگ‌سازی منطق‌ها را مدلل ساخت و «فاعلیت» را به عنوان مبنای تحلیل جدید از حرکت و به‌مثابه حد اولیه‌ی حاکم بر منطق‌ها اثبات نمود. لذا بر این اساس، آن فقید سعید در فلسفه چرایی و فلسفه چیستی متوقف نشد بلکه توانست «فلسفه‌ی چگونگی اسلامی» را نیز تأسیس کند و با دستیابی به قدرت تبدیل و بهینه‌ معادلات عینی، زمینه را برای بیمه‌شدن نظام اسلامی در برابر «فلسفه‌ی چگونگی مادی» ـ که به جای اکتفا به مغالطه نظری و از طریق تنظیم شرایط پرورش اجتماعی، بشریت را در برابر مغالطه عینی سهمگینی قرار داده ـ فراهم نماید.

با حصول این دستاورد مبارک و گرانسنگ و در نتیجه‌ این تغییر مبنایی، تقسیم‌بندی قبلی پیرامون حوزه‌های منطقی (منطق صوری، علم اصول و منطق انطباق) دستخوش تحولی اساسی گشت و هماهنگ‌سازی آنها بر اساس مبنای واحد امکان‌پذیر شد:

  1. منطق «حجیت» که به جای تفکیک حوزه‌های مختلف معارف دینی از یکدیگر، تمامی بیاناتِ «توصیفی، تکلیفی، ارزشیِ» شارع مقدس را به عنوان یک «نظام خطابات» ملاحظه نموده و پایه‌های استنباط «اعتقادات حکومتی، اخلاق حکومتی و فقه حکومتی» را شکل می‌دهد و به این طریق، زمینه جریان دین در پیش‌فرض‌ها و تئوری‌های حاکم بر علوم کاربردی را فراهم می‌کند و با عدم اکتفا به پاسخگویی به مسائل مستحدثه و عدم انفعال در برابر پدیده‌های عینیِ حاصل از نیاز و ارضای مادی، نظام اسلامی را در منزلت مُحدِث حادثه در برابر نظامات مادی قرار می‌دهد. میراث گرانقدر علامه سید منیرالدین حسینی الهاشمی در این بخش، تولید مبادی «علم اصول احکام حکومتی» بود که رهاورد آن، توسعه و تکامل در مفهوم حجیت (به عنوان زیربنای علم اصول) و تعریف آن بر اساس «تعبد، تقنین، تفاهم اجتماعی» و تغییر در گستره وظایف عباد از تکالیف فردی به تکالیف حکومتی و سازمانی است.
  2. منطق «معادله» که اعتقادات حکومتی، اخلاق حکومتی و فقه حکومتی را مبنای تولید «اگر و آنگاه‌ها» در علوم دانشگاهی قرار می‌دهد و با نقد و نقض تعریف «عدد» و مبانی ریاضی در منطق صوری و منطق سیستمی، تعریف جدیدی از عدد و مبانی ریاضی ارائه می‌کند و با رهاساختن علوم کاربردی از اسارتِ «پیش‌فرض‌ها، تئوری‌ها و کنترل‌های حسی»، تعاریف و معادلات کاربردی را از کنترل اشیاء طبیعی به قدرت کنترل نظام اختیارات ارتقا می‌دهد و توان «پیش‌بینی، هدایت، کنترلِ» تغییرات را بر اساس معارف حقه ایجاد می‌کند و تولید کلیه معادلات در علوم «پایه، تجربی، انسانی» را بر مبنای رفع نیازمندی‌های نظام اسلامی میسر می‌سازد. حاصل این مجاهدت بزرگ، دستیابی به یک روش تحقیق جدید است که در قالب «جدول روش تحقیق مقایسه‌ای در علوم کاربردی» طراحی شده است.
  3. منطق «مدل» که با نقد و نقض آکادمیک نسبت به نظام اقتصاد سرمایه‌داری به عنوان نسخه‌ حاکم بر مدیریت جهانی و بین‌المللی، روند شکل‌گیری بت‌پرستی مدرن و گرفتارشدن بشریت به انقطاع و سجده در برابر «کالا، تکنولوژی و سرمایه» را تبیین می‌کند و با تحلیل از تفاوت‌های بنیادین جوامع ایمانی با جوامع کفر، «روش تعیین استراتژی، سیاستگذاری و برنامه‌ریزی» برای نظام اسلامی را در جهت دستیابی به «عدالت سیاسی، عدالت فرهنگی و عدالت اقتصادی» روشن می‌سازد تا معضلات داخلی بر محور درگیری اسلام با کفر در مقیاس جهانی و نیل به تمدنِ دین‌محور ساماندهی شود. نتیجه‌ این تلاش مبارک، در طراحی جداولی همچون «واژه‌های کلیدی تنظیم زیرساخت نظام شاخصه‌های ارزیابی جامعه» و «الگوی تنظیم برنامه» و «الگوی صنعت» ترسیم شده است. این مجاهدت فرهنگی همه‌جانبه موجب شد تا ربط بین اعتقاد و عمل در عمیق‌ترین سطح متدلوژیک تبیین گردد و با هماهنگ‌سازی منطق‌ها برای تحول در «حوزه، دانشگاه و نظام اجرا»، ولایت مطلقه فقیه به عنوان حافظ پرستش اجتماعیِ خدای متعال در برابر کفر جهانی تئوریزه شود تا زمینه برای تحقق «تمدن نوین اسلامی» در بخشی از عالم باشد.

سرانجام آن اندیشمندِ قرن، در ۱۲ اسفندماه سال ۱۳۷۹ و در ایام عزای عالم آل‌محمد حضرت امام باقرعلیه‌السلام چشم از جهان فرو بست و در حرم مطهر حضرت کریمه اهل بیت حضرت معصومه‌علیهاالسلام به خاک سپرده شد.

آثار علامه سید منیر‌الدین حسینی الهاشمی

برای مشاهده لیست کاملتر آثار پژوهشی و دریافت فایلهای آثار به صفحه آثار پژوهشی علامه سید منیرالدین حسینی الهاشمی مراجعه فرمایید. در ادامه عناوین برخی آثار پژوهشی ایشان خواهد آمد. 

بخش تئوریزه‌شدن ولایت فقه
  1. روش اجتهاد (اجتهاد و روش‌های بررسی آن)
  2. قانون اساسی پیشنهادی به مجلس خبرگان قانون اساسی و فلسفه آن
  3. منطق انطباق (موضوع‌شناسی) ـ ۱۵ جلد
  4. فلسفه اصول روش تنظیم نظام ـ ۱۶ جلد
  5. برنامه‌ریزی بر اساس احکام الهی ـ ۵ جلد
  6. مباحت مقدماتی پیرامون روش طراحی نظامات ـ ۴ جلد
  7. مباحث مقدماتی پیرامون الگو ـ ۹ جلد
  8. روش تنظیم امور ـ ۳ جلد
  9. برنامه ریزی براساس احکام فقه
  10. نقد و بررسی کلیات «طرح تعاونی‌ها» ـ ۵ جلد
  11. مباحثی پیرامون ولایت مطلقه فقیه ـ ۴ جلد
  12. جوهره‌ هجوم کفر به ادیان الهی(سازمان ملل، منطق اصالت حس، تکنولوژی)
  13. جریان ساختار حاکمیت نظام اسلامی بر کفر جهانی
  14. ضرورت مدل سازی اسلامی براساس احکام رساله
  15. نامه علامه سید منیرالدین حسینی به حضرت امام خمینی (ره)

تئوریزه شده نظام ولایت مطلقه فقیه در سه سطح حجیت، معادله و مدل

  1. فلسفه اصول مبانی نظام ولایت ـ ۴ جلد
  2. جامعه شناسی علم (نسبیت یا علم اجتماعی)
  3. مبانی نظام فکری
  4. طبقه‌بندی آموزشی چگونگی اسلامی شدن مهندسی توسعه نظام اجتماعی ـ ۳ جلد
  5. ولایت و مرجعیت
  6. توسعه و مشارکت مردمی
  7. منزلت ولایت و رهبری
  8. جایگاه هیئت‌های مذهبی در نظام ولایت اجتماعی
  9. فلسفه حکومت
  10. ولایت مطلقه فقیه بر اساس فلسفه نظام ولایت
  11. آسیب‌ها و تهدیدات جریان ولایت فقیه

مباحث حجیت

  1. مبادی علم اصول فقه احکام حکومتی ـ ۳ جلد
  2. فلسفه علم اصول (رابطه بین شناخت و حجیت) ـ ۳ جلد
  3. مبانی علم اصول فقه تطبیقی احکام حکومتی
  4. مبادی مدل تطبیقی علم اصول فقه
  5. روش تنظیم فهرست علم اصول فقه احکام حکومتی

مباحث معادله

  1. مفاهیم پایه روش عام
  2. فلسفه کیفیت و کمّیت بر اساس فلسفه نظام ولایت ـ ۳ جلد
  3. کیفیت تولید نظام اصطلاحات
  4. دوره استدلالی مدل ریاضیات اسلامی
  5. فلسفه تولید تعاریف کاربردی ـ ۳ جلد
  6. روش تولید معادلات کاربردی ـ ۲ جلد
  7. روش تولید صرف مفهوم ـ ۳ جلد
  8. برنامه پژوهش جهت دستیابی به روش تحقیق جدید ـ ۲ جلد
  9. توضیح جدول زیرساخت الگوی تحلیل روش تحقیق جدید
  10. تطبیق روش تحقیق در اقتصاد ـ ۲ جلد
  11. طرح تأسیس بانک توسعه اطلاعات ـ ۳ جلد
  12. روش تنظیم برنامه تحقیقات کتابخانه‌ای ـ ۳ جلد

مباحث مدل

  1. سلسله مباحث واژه‌های کلیدی زیرساخت نظام شاخصه‌های ارزیابی جامعه ـ ۴ جلد
  2. طبقه‌بندی موضوعات جامعه (جامعه‌شناسی بر اساس فلسفه نظام ولایت)
  3. سیاست‌های اصولی حاکم بر برنامه توسعه
  4. تحلیل نظام سرمایه‌داری در سه سطح خرد، کلان و توسعه
  5. تحلیل نظری آسیب‌شناسی اجتماعی
  6. مدل تنظیم سیاست‌های کلان سیاسی
  7. مدل تنظیم سیاست‌های کلان فرهنگی ـ ۲ جلد
  8. مدل تنظیم سیاست‌های کلان اقتصادی
  9. اصول شاخصه‌های استخراج سیاست‌های کلی نظام از فرمایشات امام(ره) و مقام معظم رهبری ـ ۷ جلد
  10. اوصاف و تعاریف تفکر توسعه سیاسی بنیانگذار جمهوری اسلامی
  11. مدل ارزیابی نقدهای برنامه‌های توسعه ـ ۳ جلد
  12. مدیریت توسعه انقلاب فرهنگی ـ ۳ جلد
  13. پژوهش‌های راهبردی پیرامون جهانی شدن فرهنگی ـ ۲ جلد
  14. بررسی علل و عوامل ناهنجاری‌های اجتماعی
  15. تحلیل و بررسی موضوعات اجتماعی
  16. مدیریت شبکه‌ای تحقیقات ـ ۴ جلد
  17. پرورش مدیریت فکری
  18. مباحث زیرساختی صنعت ـ ۴ جلد

برخی دیگر از محصولات پژوهشی «تک موضوعی»

 

  1.  تحلیل موضوعات برنامه حوزه (برنامه‌ریزی)
  2. مباحثی پیرامون اسلامی‌شدن دانشگاه‌ها ـ ۳ جلد
  3. طرح ارزیابی مشکلات اقتصادی
  4. ارزیابی قلمرو خصوصی سازی از طریق بررسی هویت عینی مالکیت اقتصادی
  5. تحلیل تورم و گرانی در جامعه و صنعت
  6. تورم و رابطه آن با کیفیت نرخ‌گذاری
  7. استراتژی بازرگانی خارجی
  8. موانع ساختاری اشتغال
  9. مبانی تنظیم سیاست‌های کلان توسعه اسلامی اقتصاد
  10. نگاهی به نشست «اسلام و توسعه اجتماعی و اقتصادی در آلمان»
  11. معنا و مفهوم پول در نظام اسلامی
  12. زمینه آشنایی با مبانی نظام مدیریت اسلامی
  13. خاستگاه وزارت اطلاعات در نظام ولایت
  14. بررسی طبقه‌بندی موضوعات ناجا و تنظیم نظام تعاریف نیروی انسانی در دکترین نیروی انتظامی
  15. بررسی آسیب‌های قضایی و مبانی جرم‌شناسی
  16. طرح مناظره سازمانی و مدل مناظره سازمانی ـ ۲ جلد
  17. بایسته‌های ارتباطات فرهنگی
  18. طرح سیاست‌های اجرایی مواجهه با شبکه‌های اطلاع رسانی بین‌المللی
  19. بررسی مبانی ارتباطات و مخابرات و مدل استدلالی مبانی کاربردی ارتباطات و مخابرات ـ ۲جلد
  20. مباحثی پیرامون هنر: فلسفه هنر، جایگاه هنر در نظام ولایت، اوصاف و تعریف هنر
  21. جایگاه روان شناسی در تکامل مدیریت اجتماعی و تعریف و شاخصه‌های سلامت روانی
  22. بررسی مسائل زنان ـ ۷ جلد
  23. سیاست‌های اصولی در تنظیم سند زنان مسلمان جهان
  24. طرح هماهنگ سازی قومیت‌ها و اقلیت‌ها با نظام
  25. مدل شخصیت‌شناسی شخصیت‌ تاریخی حضرت زینب
  26. شخصیت حضرت زهرا (س)
  27. درس عاشورا برای جوانان
  28. و …